भिम राई
खोटाङ जिल्लाको दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिका वडा नम्बर १० पाथेकाको सिरुवास बस्ने चन्द्र बहादुर विक वरिपरिका नौ वटा गाउँको कृषि औजार बनाएर धान्ने एकमात्र व्यक्ति हुन् । उनलाई बेला बेलामा उनका दाजु पहलमान विकले सघाउँछन् । भर्खरै खुलेको कच्चि सडक भन्दा माथी दाजु पहलमान विकको घर छ । उनको भने सडकसँगै जोडिएको तर बाटोभन्दा तल्लोपटी पर्छ ।
सिरुवास स्थीत जालपा आधारभुत विद्यालयको नजिक उनिहरुको टोलमा जम्मा ३ घर दलित वस्ति छ । तीन घर मध्ये बिचघरमा रहेको चन्द्रले चम्काएको हतियारले पुरै नौवटा गाउँमात्र नभई बेला बेला पाथेकालाई समेत चम्काउने गर्दछ ।
त्यस क्षेत्रका सबैले कृषि पेशालाई मुख्य पेशा गरिरहेका छन् । उनिहरुको कृषि पेशाको सारथी बनेका चन्द्रबहादुरले भने फलामको कृषि औजार निर्माण गर्ने तथा त्यसलाई मर्मत गर्ने काम गरेर जीवन चलाईरहेका छन् । चन्द्रबहादुरका जम्मा ६ जना सन्तान मध्ये ४ छोरी २ छोरा बुवा हुन् चन्द्रबहादुर । गाउँघरमा चन्द्रे भनेर चिनिने उनको श्रीमत कुसुम विक नजिकैको जालपा आधारभुत विद्यालय व्यवस्थापन समितिको सदस्य छिन् ।
सिरुवास र वरिपरिका गाउँहरु चोखाने, दम्दि, स्वाजुङ, भाँगु, धाप, छोके, माङसाङ्गे देखी डढेली सम्मको कृषकहरुका लागि उनी एकमात्र सहयोगि हुन् । कोदालो, कचिया, फाली, करुवा, बन्चरो, खुकुरी लगायतका सामाग्री बनाउनु प¥यो वा अर्जाप्नु परेमा सबै उनकै घरमा आईपुग्नु पर्दछ ।
उनको घरमा रहेको ४ बहिनी छोरीहरु मध्ये कान्छि छोरी र दुई भाई छोराको विवाहा हुनु बाँकी रहेको चन्द्रले सुनाए । छोराहरु भर्खरै मात्र वैदेशिक रोजगारबाट फर्किएका छन् । उनिहरुको विवाहको तयारी भईरहेको उनको संकेत थियो ।
आफुले आफ्नो बावुबाजेले गर्दै आएको पुख्र्यौली पेशा गर्दै आएकोमा खुशी रहेको बताउने उनले अब भावि पुस्ताले यसलाई अुनसरण गर्न नसक्दा दिक्दारपनि मान्छन् । उनले आफ्नो छोराहरुले समेत यो सिप जानेको बताउँछन् । ‘तर अहिले यो मात्रै पेशाले गाउँमा टिक्न सकिदैन रहेछ । के गर्ने बाध्य भएर छोराहरुलाई विदेश पठाउनु परेको छ ।’
उनको श्रीमत कुसुम विकले पनि यस्तै गुनासो सुनाउछिन् । ‘गाउँमा बसेर के गर्नु ? अरु सबैले मिठो मसिनो खाएको देख्दा आफ्नो छोराछोरीलाई रोकेर राख्न सकिदैन रहेछ ।’ आरणमा बसेर फलाम पिटेरमात्र छाक टार्न मुस्किल छ । श्रमको मुल्य उठ्दैन । अहिले फलामको मुल्य आकाशिएको छ । आफुले किनेर आफ्नो खेलो गर्न पाए अलि आम्दानी हुने थियो होला । अरुको सामान अर्जाप उर्जुप गरेर मात्र त कति पो हुन्छ र ?
हुनपनि अहिले फलामको मुल्य बढेको छ । उनि फलाम खरिद गर्न पाथेका सम्ममात्र जान्छन् । त्यहाँ जुरे फलाम १ किलो दुईसय रुपैया पर्छ । त्यसबाट ६ वटा जति कचिया बनाउन सकिन्छ । यसलाई दुई अढाई सयमा बिक्रि गरिन्छ । तर बनाउन लाग्ने परिश्रमपनि उठे जस्तो लाग्दैन । उनको अनुभव छ ।
अझै अर्को समस्या त सबैतिर सामुदायीक वन भएपछि कोईला पाउनै मुस्किल छ । आरणमा बस्दा चाहिने कोईला बनाउने गोल बस्नु लेखतिर जानु पर्ने बाध्यता छ । ‘यसरी सबै दुःख सम्झिदा त गरिखान चर्को पो लाग्छ हौ ?’ उनले भने ।
आफुलाई उक्त आरण बनाउनपनि स्थानीय सरकारले दलित समुदायलाई दिने सुविधा मार्फत प्राप्त भएको बताए । ‘अहिले मेसिनले बनेको भाँडी भएकाले केही सुविधा त छ । नत्र त मरेको गोरुको छालाको बनाउनु पथ्र्यो । कम्ति चर्को हुन्थ्यो र !’ उनले गफै गफमा थपे ।
उनलाई यस्तो बेलामा सरकारले केही गर्दियोस भन्नेपनि मनमा नलागेको होईन । ‘सरकारले अलिकती व्यवस्थित आरण बनाईदिए हुन्थ्यो’ उनले थपे । तर उनलाई दैनिक आरण बस्ने फुर्सतपनि नहुनेपनि सँगै बताईरहेका थिए । कारण ‘खेतिपाती पनि गर्नै प¥यो हजुर’ उनले फिस्स हाँस्दै भनेका थिए । यसरी भनिरहँदा छोराहरुले भने अलिअलि मात्नुपनि पर्ने हैन भन्दै जिस्काउँदै थिए ।
उनलाई उनका दाजु पहलमानको पनि उतिकै सहयोग रहेको छ । पहलमान पनि उनि जस्तै हो मा हो मिलाउँछन् । ‘हाम्रा सबै विष्टहरु साझा हुन् ।’ भाई र आफु मिलेर एक प्रकारले गाउँको समाजसेवा गरेको उनिहरुको तर्क रहेको छ । ‘वास्तवमै हामीले लिएको पैसा भन्दा धेरै त गाउँकै सेवा गरेको जस्तो पो लाग्छ हौ सर !’ पहलमान विकले सुनाए ।
उता सिरुवास नै घर भएको दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाका वडा नं १० वडा अध्यक्ष मुगाधन राईले भने उनिहरुलाई व्यवस्थित हिसाबले काम गर्न सहयोग गर्ने योजना रहेको बताएका छन् । उनिहरुलाई व्यवसायीक सिप र क्षमता दिएर रोजगारीको सिर्जना हुने गरी काम गर्ने वडाको योजना रहेको वडाअध्यक्ष राईले जानकारी दिएका छन् ।
पहलमान बिक र चन्द्र बहादुर बिक ।
